Osoby, które zostały zatrudnione w oparciu o umowę o pracę mają obowiązek wykonania wstępnych badań lekarskich. Szczegółowy zakres badań zależy od zajmowanego stanowiska – pracownik biurowy, kosmetyczka, operator wózka widłowego i górnik otrzymają od lekarza medycyny pracy zupełnie inne zestawy. Koszt badań wstępnych zawsze pokrywa pracodawca.
Badania profilaktyczne, którymi zajmuje się medycyna pracy dzielimy na wstępne, okresowe i kontrolne. Badania, które wykonuje się jeszcze przed podjęciem pracy to badania wstępne, badania okresowe i kontrolne dotyczą osób już zatrudnionych. Szczegółowe zasady przeprowadzania wszystkich tych badań reguluje Kodeks pracy oraz Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30. maja 1996 r. (link: http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19960690332). Według obowiązujących przepisów pracownik zatrudniany w oparciu o umowę o pracę powinien przejść badania wstępne przeprowadzone przez lekarza medycyny pracy. Do niedawna od tego przepisu nie było żadnych wyjątków. W kwietniu 2015 wprowadzono jednak zmiany w Kodeksie pracy. Nowe zapisy zwalniają z obowiązku badań wstępnych osoby, które posiadają aktualne orzeczenie lekarskie niestwierdzające przeciwwskazań do podjęcia pracy w warunkach nowego miejsca zatrudnienia. Orzeczenie jest ważne przez 30 dni od momentu rozwiązania umowy z poprzednim pracodawcą.
Wstępne badania lekarskie powinna wykonać każda osoba rozpoczynająca zatrudnienie w oparciu o umowę o pracę. Obowiązek nie dotyczy osób pracujących na umowie zleceniu i umowie o dzieło. Badania wykonuje się przy każdej zmianie pracodawcy, nawet jeśli pracownik był wcześniej zatrudniony na tym samym lub podobnym stanowisku (od 2015 wyjątkiem jest sytuacja, kiedy od zakończenia umowy z poprzednim pracodawcą nie minęło 30 dni). Wykonanie badań nie jest uzależnione od wymiaru etatu, w jakim będzie zatrudniony nowy pracownik. Oznacza to, że muszą je przejść także osoby pracujące w niepełnym wymiarze godzin (np. na pół etatu).
Osoba, która rozpoczyna pracę otrzymuje od pracodawcy skierowanie na wstępne badania lekarskie. Pracodawca wpisuje nazwę stanowiska i związane z nim zagrożenia oraz czynniki niebezpieczne dla zdrowia. Na tej podstawie lekarz medycyny pracy określa zestaw badań, jakie należy wykonać. Przy pracach szczególnie niebezpiecznych (roboty budowlane, praca na wysokości, praca w otoczeniu czynników chemicznych i biologicznych) lekarz zleca szerszy katalog badań niż w przypadku pracy biurowej. Przykładowo:
Po wykonaniu badań lekarz wydaje zaświadczenie o zdolności lub niezdolności do wykonywania danej pracy. Wskazuje też, kiedy należy wykonać kolejne badanie (okresowe).
Obowiązek pokrycia kosztów badań wstępnych ciąży na pracodawcy. Zazwyczaj firma kieruje pracownika do placówki medycznej, z którą ma podpisaną umowę. Możliwe jest także rozwiązanie, że pracownik sam wybiera przychodnię, a pracodawca zwraca pieniądze na podstawie wystawionego rachunku. Duże firmy decydują się też czasami na utworzenie własnej przychodni przyzakładowej – wszystkie badania wykonywane są wówczas na terenie zakładu pracy.
